Στο βιβλίο αυτό ο εκ των πρωταγωνιστών της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917 καταπιάνεται με ζητήματα της τέχνης και ειδικότερα με αυτό της σχέσης της με την επανάσταση, καθώς και την κατάσταση της πνευματικής ζωής στη Ρωσία πριν και μετά την μπολσεβίκικη επανάσταση. Το κύριο σώμα του βιβλίου είναι η ομώνυμη μελέτη του Τρότσκι του 1923, ενώ ως παράρτημα έχουν προστεθεί κείμενα διαφόρων εποχών. Για παράδειγμα, περιλαμβάνεται ένα κείμενο για τα ογδοντάχρονα του Τολστόι του 1908, όπου γίνεται εκτίμηση του έργου του σε αντιπαραβολή με τον Τουργκένιεφ και τον Ντοστογιέφσκι.
Τί κομίζει ο επαναστάτης συγγραφέας με αυτή την εργασία; Θα λέγαμε ότι κατά κάποιο τρόπο ο Τρότσκι προειδοποιεί για τους κινδύνους του «εναγκαλισμού» του κόμματος με την τέχνη και δείχνει πώς δεν πρέπει να εξελιχτούν τα πράγματα στον τομέα αυτό! Άρα θα μπορούσε να διαβαστεί το βιβλίο και ως μια πρόδρομη κριτική στον «σοσιαλιστικό ρεαλισμό», που αποτέλεσε την επίσημη καλλιτεχνική ιδεολογία του σοβιετικού καθεστώτος.
Απευθυνόμενος σε συντρόφους του, ο Τρότσκι έγραφε: «Από γενική άποψη ο άνθρωπος εκφράζει στην τέχνη την απαίτηση της αρμονίας και της πληρότητας της ύπαρξης – δηλαδή τα πιο πολύτιμα αγαθά από τα οποία τον στερεί η ταξική κοινωνία» (σελ. 248). Σημαίνει άραγε αυτό ότι σε μια μη-ταξική κοινωνία η τέχνη δεν θα έχει λόγο ύπαρξης, αφού δεν θα έχει νόημα να εκφράσει κάτι που ήδη υπάρχει; Δεν νομίζουμε ότι έχουν έτσι τα πράγματα, ούτε άλλωστε ότι ο συγγραφέας εννοούσε κάτι τέτοιο. Ένας σημαντικός φιλόσοφος του 20ού αιώνα, ο Έβαλντ Ιλιένκοφ, ξεκαθαρίζει νομίζουμε τα πράγματα: «Ο κομμουνισμός – το ‘βασίλειο της ελευθερίας και της ομορφιάς’,… – θα μετατρέψει σε κανόνα την αρμονική συγχώνευση της εξελιγμένης καλλιτεχνικής φαντασίας με την αναπτυγμένη θεωρητική διάνοια, εκείνη την ίδια συγχώνευση που μέχρι τώρα υπήρξε το προϊόν μιας ευτυχούς συγκυρίας περιστάσεων..» (Τεχνοκρατία και ανθρώπινα ιδεώδη στο σοσιαλισμό, εκδ. Οδυσσέας, 1976, σελ. 209). Δεν αίρεται επομένως η Τέχνη (με Τ κεφαλαίο) στην αταξική κοινωνία, αλλά αντίθετα τοποθετείται σε ένα στέρεο, περισσότερο «φιλικό» γι’ αυτήν έδαφος.
Ιδιαίτερη αξία έχει πιστεύουμε μια επιστολή στην Τζόαν Λόντον, κόρη του Τζακ Λόντον, όπου ο Τρότσκι βρίσκει την ευκαιρία να εκφράσει το θαυμασμό του για τον μεγάλο αμερικανό συγγραφέα και να κάνει διάφορες επισημάνσεις πάνω στο έργο του, και ιδιαίτερα στο κορυφαίο μυθιστόρημα του Λόντον: «Η σιδερένια φτέρνα».
Τέλος, στο κείμενο που δημοσίευσε στην Πράβντα με αφορμή την αυτοκτονία του Σεργκέι Γιεσένιν, ο Τρότσκι θα αναφωνήσει (αμήχανα ίσως;): «Ο ποιητής πέθανε, ζήτω η ποίηση!».
Αξίζει να διαβαστεί το Λογοτεχνία και Επανάσταση του Τρότσκι – είναι ένα έργο πολιτικό και ιστορικό, φέρει δηλαδή δυο από τις βασικές ιδιότητες του συγγραφέα του!
Πληροφορίες: Λογοτεχνία και Επανάσταση, συγγραφέας: Λ. Τρότσκι μετάφραση: Λ. Μιχαήλ, εκδ. ΝΕΟΙ ΣΤΟΧΟΙ, χρονολογία έκδοσης 1971.
Αφήστε μια απάντηση