Η όχι και τόσο μακρινή εποχή των μνημονίων, που κάποιοι θα θέλαμε να σβήσουμε, αν όχι να διαγράψουμε, λόγω της οδύνης που μας προκάλεσε, όπως και στην πλειοψηφία του πληθυσμού, αποτελεί ήδη κομμάτι της νεότερης ιστορίας.
Ήταν εποχή με μεγάλες και επώδυνες για τους περισσότερους αλλαγές και με έντονες αναταράξεις σε όλα τα επίπεδα, οι οποίες, σε άλλες συνθήκες, θα μπορούσαν να έχουν προκαλέσει ακόμα και κοινωνική ανατροπή.
Παρά το κίνημα των πλατειών και την «οσμή» εξέγερσης, κυρίως στους δρόμους της Αθήνας, η κοινωνική αλλαγή που οραματίστηκαν «αγανακτισμένοι» και ο πρωταγωνιστής-λαός που συμμετείχε στις διαδηλώσεις δεν έγινε πράξη ποτέ.
Στο νέο βιβλίο της Μαριάννας Τζιαντζή Το αηδόνι του τρένου και άλλες ιστορίες, η άμεση αναφορά στο κίνημα των «αγανακτισμένων» ή «των πλατειών» λάμπει δια της απουσίας της. Ωστόσο, οι ήρωές του είναι όλοι εκείνοι που είτε με τη φυσική παρουσία τους είτε «νοητά» γέμισαν τις πλατείες της εποχής.
Με όχημα το τρένο του ηλεκτρικού σιδηρόδρομου Αθηνών και ιστορικό φόντο την Αθήνα των μνημονίων και των κάπιταλ κοντρόλ, η Μαριάννα Τζιαντζή μάς ταξιδεύει στην πιο σκοτεινή, μέχρι σήμερα, περίοδο της μεταπολιτευτικής εποχής στην Ελλάδα.
Όχι όμως για να παρουσιάσει τα «μεγάλα γεγονότα», τις «μεγάλες στιγμές» και τους πρωταγωνιστές τους. Αλλά για να «ζουμάρει» στα πρόσωπα, «ασήμαντα» με όρους αναγνωρισιμότητας, που επλήγησαν περισσότερο.
Μέσα από μια σειρά διηγημάτων, η Μ. Τζιαντζή μάς συστήνει τους αντι-ήρωες της κρίσης. Επιβάτες όλοι στο τρένο των Αθηνών της «αγανάκτησης» ήταν εκείνοι που ενέπνευσαν ή και έθρεψαν με το αίμα και τη σάρκα τους το κίνημα που γεννήθηκε, αναπτύχθηκε και έληξε τόσο άδοξα…
Το διεισδυτικό βλέμμα της συγγραφέος πέφτει με ευαισθησία στον πόνο, την αγωνία, την οργή, την απόγνωση, το αδιέξοδο , τον μόχθο, την ανασφάλεια. Το βιβλίο δίνει χώρο στα μεγαλύτερα θύματα της πιο εκτεταμένης οικονομικής κρίσης που έπληξε τη χώρα μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ώστε επιτέλους αποκτούν όνομα και λόγο, ενίοτε και φωνή αηδονιού για να τραγουδήσουν και παύουν να είναι ξεροί αριθμοί.
Εξαιρετικό το λογοτεχνικό εύρημα της σύνδεσης της ζωής των ηρώων μέσω της κοινής τους διαδρομής στους συρμούς που εκτελούν το ίδιο πάντα, προδιαγεγραμμένο δρομολόγιο, όπως προδιαγεγραμμένη μοιάζει να είναι και η πορεία των ανθρώπων της εργατικής τάξης στο πέρασμα του χρόνου.
Σαν χέρια πλεγμένα σε αλυσίδα, όπως εκείνη που σχηματίζουν στις πορείες για να προστατεύσουν το «σώμα» των διαδηλωτών από εισβολή. Ή σαν τα στοιχεία του γενετικού υλικού που ενωμένα ξετυλίγονται λειτουργώντας σαν καλούπι για τη σύνθεση μιας νέας συμπληρωματικής αλυσίδας που μεταβιβάζει την πληροφορία από κύτταρο σε κύτταρο. Σαν το συλλογικό ασυνείδητο που δένει κάθε τάξη με το παρελθόν της και ενώνει τα μέλη της με ισχυρούς δεσμούς. Έτσι δεμένοι στην αλυσίδα του χρόνου είναι οι αντι-ήρωες των διηγημάτων της Μαριάννας Τζιαντζή και οι ιστορίες τους.
Τα θύματα της περίφημης «εποπτείας» στην Ελλάδα συναντούν αναπάντεχα τα θύματα των χαρακωμάτων του Παγκοσμίου Πολέμου. Εκπρόσωποι της γενιάς του Πολυτεχνείου που στη θέση των τανκς και των χαφιέδων βλέπουν απλήρωτους λογαριασμούς «συνομιλούν» με θύματα της κατοχής, αλλά και των πολέμων στη Γιουγκοσλαβία.
Ζητιάνοι και καλλιτέχνες των αθηναϊκών τρένων, μετανάστες και πρόσφυγες στέκονται πλάι στους ήρωες-θύματα των σουέτ σοπς της Ασίας. Χαμηλοσυνταξιούχοι «συναθροίζονται» με τα λεφούσια των πολεμιστών του Κινέζου αυτοκράτορα.
Ο αυτόχειρας της πλατείας Συντάγματος, οι πολιτικοί κρατούμενοι, οι πρόδρομοι του I can´t breathe, ο Μαρίνος Αντύπας, οι απεργοί πείνας στο Μέγαρο Υπατία, ο Σωτήρης Πέτρουλας, οι εργάτες στα καταναγκαστικά έργα και οι καθαρίστριες από το πρώην ανατολικό μπλοκ «παρελαύνουν» πλάι-πλάι…
Και ανάμεσά τους, βρίσκουν θέση γνήσιοι εκφραστές του λαϊκού καημού. «Το αηδόνι του τρένου», η Σωτηρία Μπέλου, ο Τσιτσάνης, ο Μάρκος, «οι παλιοί ρεμπέτες που σέβονταν τη χειρωνακτική εργασία» και έγραψαν τραγούδια «για μοδιστρούλες, εργάτες, χασαπάκια, ψαράδες και ναυτικούς, για οικοδόμους». Ακόμα και ο Τζον Λένον είναι «παρών» με τον δικό του working class hero.
Οι αναφορές στα παλιά επαγγέλματα αποτελούν απροσδόκητη αφορμή για να αναδειχτεί η άβυσσος που χωρίζει τον εργάτη-δημιουργό από όσους καρπώνονται το προϊόν του μόχθου και της εργασίας του. Είτε πρόκειται για την Τζάκι Κένεντι και την πριγκίπισσα Νταϊάνα είτε για τους φαραώ της Αιγύπτου, που δεν έμαθαν ποτέ ούτε το όνομα εκείνης και εκείνου που μάτωσαν για να τους ράψουν την πολυτελή τουαλέτα τους ή για να χτιστεί η Θήβα η επτάπυλη, αντίστοιχα. Συχνά δεν μαθαίνουμε ποτέ ούτε το όνομα του ηθοποιού που ίδρωσε για να παίξει τον ρόλο με τον οποίο ψυχαγωγούμαστε στο θέατρο.
Παράλληλα, έρχονται στο προσκήνιο έννοιες όπως η «απασχολησιμότητα» και η «οικονομία της γνώσης», αλλά και η σύγχρονη εργατική βάρδια των κούριερ, ντειλιβεράδων, παρκαδόρων, διανομέων φυλλαδίων, της δουλειάς του ποδαριού, των «ξέμπαρκων ηθοποιών, μουσικών, ταχυδακτηλουργών, ντιτζέι και ακροβατών». Μαζί και ο κόσμος των βιντεοπαιχνιδιών, ως το έσχατο καταφύγιο για τους «δούλους μιας χρήσεως» αυτής της κοινωνίας.
Οι μυρωδιές των δακρυγόνων, των κινεζικών ρούχων, του ιδρώτα, της κούρασης και της αγανάκτησης «ανταγωνίζονται» το άρωμα από τις φρεσκοπλυμένες κάλτσες των απεργών της Υπατίας και τη φρεσκάδα που αναδίδει το ανέγγιχτο μαξιλάρι της Μπράνκα από τη Βουλγαρία, που στην Ελλάδα άλλαξε όνομα και έγινε… Βιολέτα.
Το λευκό σχολικό γιακαδάκι, η λευκή κουρτίνα και το τελευταίο κουρελάκι από την αξιοπρέπεια ενός εξόριστου στη Σιβηρία είναι εκεί ως απλή υπενθύμιση για το ότι ο διαρκής αγώνας για την επιβίωση είναι πρώτα από όλα αγώνας για την αξιοπρέπεια.
Το αηδόνι του τρένου της Μαριάννας Τζιαντζή, όπως το αηδόνι του λογοτεχνικού παραμυθιού (Το αηδόνι του αυτοκράτορα), απελευθερώθηκε από το «πορσελάνινο παλάτι» όχι του αυτοκράτορα, αλλά της νύχτας. Μόνο επιστρέφοντας στο ποτισμένο από τον μόχθο τρένο του ηλεκτρικού μπόρεσε να ξαναβρεί τον εαυτό του.
Το αηδόνι ξέμεινε «σε κάποια άλλη εποχή», όχι όπως και η ακριδούλα άλλου διηγήματος του βιβλίου, που ξέμεινε στο καταχείμωνο, λόγω… της κλιματικής αλλαγής, αλλά για να διασώσει τη «γνησιότητα» και την αξιοπρέπειά του.
Η Μαριάννα Τζιαντζή σκιαγραφεί με χιούμορ, χωρίς μελοδραματισμούς με λόγο καθημερινό, τον βίο και την πολιτεία των αντι-ηρώων της, αδιαφορώντας σχεδόν για τα μικρά ή μεγαλύτερα συλλογικά επιτεύγματα της τάξης τους. Είναι οι μικρές και καθημερινές μοναχικές τους μάχες για την επιβίωση και την αξιοπρέπεια που την συγκινούν.
Όπως είναι γνωστό, είναι ακόμα πιο σκληρό να αγωνίζεται κάποιος μόνος και σιωπηλός…
Εκεί, στο τρένο της σιωπής κάποτε το νερό από ένα πλαστικό μπουκάλι «έγινε ποτάμι» και γύρω του οι νέοι έστησαν χορό, υπό το άγρυπνο βλέμμα ενός γοητευτικού αναγνώστη του Μπόρχες.
Το απίθανο και το εκπληκτικό ως μέρος της καθημερινής ζωής αφήνει χώρο για ελπίδα, καθώς η νέα εργατική βάρδια συνεχίζει τον αέναο και επώδυνο αγώνα της για την αξιοπρέπεια, οδεύοντας προς την ένωση με τον εαυτό της και με τη φύση.
Βιογραφικά στοιχεία
Η Μαριάννα Τζιαντζή γεννήθηκε το 1953 στην Πάτρα. Σπούδασε Αρχιτεκτονική στο ΕΜΠ. Χρονογραφήματα και άρθρα της έχουν δημοσιευθεί στο Πριν (1990 έως σήμερα), στην Καθημερινή (2000-2011), καθώς και σε περιοδικά και συλλογικούς τόμους. Από τον Φεβρουάριο του 2016 γράφει στην Εφημερίδα των Συντακτών. Από τις Εκδόσεις Καστανιώτη κυκλοφορεί η συλλογή διηγημάτων της Την άλλη φορά, Μαργαρίτα (1983), Το αηδόνι του τρένου και άλλες ιστορίες (2020) και τα μυθιστορήματα Παπούτσια για πέταμα (1990) και Αντίο στις αυλές των θαυμάτων (2016).
Πληροφορίες: Το αηδόνι του τρένου και άλλες ιστορίες, Μαριάννα Τζιαντζή, εκδόσεις Καστανιώτης, χρονολογία έκδοσης 2020.
Αφήστε μια απάντηση