Ο Pierre Hadot (1922-2010), Γάλλος ιστορικός της φιλοσοφίας και πανεπιστημιακός καθηγητής, «ανάλωσε» το έργο του στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας και ιδιαίτερα του στωικισμού του οποίου υπήρξε δεινός μελετητής και ερμηνευτής. Στα ελληνικά κυκλοφορεί ένα βιβλίο του με τίτλο: Τι είναι η αρχαία ελληνική φιλοσοφία (από τις εκδόσεις ΙΝΔΙΚΤΟΣ, Αθήνα 2002, 483σ.), όπου ο Hadot αναπτύσσει την ιδέα – κεντρική στο έργο του – ότι η για τους αρχαίους έλληνες η φιλοσοφία δεν ήταν απλά (και μάλιστα όχι τόσο) ακαδημαϊκή διδασκαλία, όσο (και μάλιστα πριν απ’ όλα) τρόπος ζωής, και συνεπώς οι διάφορες ξεχωριστές φιλοσοφικές σχολές της αρχαιότητας είχαν να «προτείνουν» ένα πρότυπο ζωής στους μαθητές τους.
Αρχαίας φιλοσοφίας εγκώμιον
Στο μικρό βιβλίο που σχολιάζουμε ο Hadot αναπτύσσει τις ιδέες του για την αρχαία ελληνική φιλοσοφία με συνοπτικό και εύληπτο τρόπο. Προσπαθεί να δείξει ότι η ένταξη σε μια σχολή της αρχαιότητας σήμαινε αυτομάτως αποδοχή των δογμάτων της σχολής, τα οποία αποτελούσαν τις σταθερές εκάστης σχολής. Γι’ αυτό το λόγο «τα θεμελιώδη δόγματα και οι κανόνες ζωής του πλατωνισμού, του αριστοτελισμού, του στωικισμού και του επικουρισμού δεν εξελίχθηκαν, ως προς το ουσιώδες, καθ’ όλη την Αρχαιότητα» (σ. 40).
Ένα άλλο θέμα που διατρέχει τις σελίδες του βιβλίου (που είναι το εναρκτήριο μάθημα που έδωσε ο Hadot μετά την εκλογή του στο Collège de France το 1983) είναι η επιβίωση της ελληνικής φιλοσοφίας στους Ελληνιστικούς, τους Ρωμαϊκούς και του πρώτους Χριστιανικούς χρόνους μέσα από το έργο διανοητών όπως ο Πρόκλος , ο Πλωτίνος, ο Φίλων και ο Αυγουστίνος. Ο συγγραφέας δείχνει ότι τα δόγματα της ρωμαϊκής και της χριστιανικής εποχής δημιουργήθηκαν πάνω στο έδαφος της κλασικής φιλοσοφίας και με υλικό της τελευταίας. Αυτό δεν είναι τυχαίο αφού στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία είχαν ήδη αναπτυχθεί όλες οι έννοιες που αργότερα – κατάλληλα προσαρμοσμένες εννοείται – θα χρησίμευαν ως έννοιες, κατηγορίες κ.λπ. της μετέπειτα φιλοσοφίας ή θεολογίας.
Τι μένει όμως σήμερα από τις φιλοσοφικές σχολές της αρχαιότητας; Έχει αξία η μελέτη των δογμάτων τους; Κατ’ αρχάς, ακολουθώντας τον συγγραφέα, εφόσον η φιλοσοφία είναι τρόπος ζωής για τους αρχαίους έλληνες, αυτό σημαίνει ότι η μελέτη της δεν συνιστά απλή παράθεση διδασκαλιών, αλλά «ανασύσταση» του κόσμου των αρχαίων ελλήνων από πολιτική, κοινωνική και οικονομική άποψη. Επιπλέον, η γνώση της διδασκαλίας μιας σχολής εξηγεί και τους λόγους ένταξης σ’ αυτήν που ασφαλώς δεν είναι άσχετοι από την κοινωνική θέση του ατόμου που εντάσσεται. Τα παραπάνω δεν «υποβιβάζουν» την ιστορία της φιλοσοφίας σε ένα κλάδο της πολιτικής ή της οικονομικής ιστορίας ή της μελέτης της «καθημερινής ζωής», αλλά έρχονται να θυμίσουν ότι η φιλοσοφία δεν είναι αποκομμένη από τη ζώσα πραγματικότητα, είτε αποτελεί κυριολεκτικά «τρόπο ζωής» είτε απλά «ερμηνεύει» την πραγματικότητα.
Τέλος το βιβλίο είναι «φορτωμένο» με πολλές σημειώσεις της ελληνικής έκδοσης που ακυρώνουν τον συνοπτικό χαρακτήρα μιας διάλεξης και χρησιμοποιούν ως πηγή τους σχεδόν αποκλειστικά ένα μόνο βιβλίο – αξιόλογο οπωσδήποτε – ιστορίας της ελληνικής φιλοσοφίας. Το καλό είναι ότι οι σημειώσεις βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου και ο αναγνώστης έχει την επιλογή να διαβάσει το κείμενο του Hadot χωρίς διακοπή αν θέλει.
Πληροφορίες: Αρχαίας φιλοσοφίας εγκώμιον, Pierre Hadot, μετάφραση: Αλεξάνδρα Μιχαήλ, εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ (2004), 90σ.
Αφήστε μια απάντηση